Onderling vertrouwen is een mooiere stip op de horizon dan bestuurlijke eenheid, vindt ds. Christien Crouwel, sinds begin 2019 secretaris van de Raad van Kerken waarin 18 christelijke kerken en organisaties samenwerken. ‘Oecumene is eenzelfde gerichtheid van het hart.’
Waarom zouden kerken zich inzetten voor oecumene?
‘Het is enorm verrijkend om met andere christenen in gesprek te komen en buiten je eigen kerkmuren te kijken. Je leert je eigen geloofstraditie relativeren. Samen sta je sterker, zeker bij maatschappelijke onderwerpen. De Raad kan aanschuiven bij de minister van Sociale Zaken om armoede op de agenda van de overheid te houden. Voor de kleinere kerken is de Raad een groter bondgenootschap waarvan zij deel uitmaken.’
Niet omdat het een evangelische opdracht is om één te zijn?
‘Johannes 17? Dat was dit jaar het thema van de Week van Gebed, aangereikt door de zusters van het klooster Grandchamp, Zwitserland. Mijn wedervraag is: om welke eenheid gaat het? Voor mij is oecumene groeien in geestelijke eenheid. Ik zie liever een uitbundig veldboeket dan twintig rozen in een vaas. Allerlei tradities, vrolijk naast elkaar, die elkaar aanvullen. De engelen in de hemel zingen ook niet allemaal hetzelfde liedje. Oecumene is eenzelfde gerichtheid van het hart, spirituele eenheid. Daar hoeft niet per se een kerkelijke of bestuurlijke eenheid uit te volgen. Niemand streeft naar een superkerk. Laat dat idee los, de kramp verdwijnt en er komt ruimte voor vertrouwen. Onderling vertrouwen is een mooiere stip op de horizon dan bestuurlijke eenheid. Het helpt je de angst los te laten dat jou iets afgenomen wordt, dat jij je eigen identiteit verliest omdat iemand anders er ook is.’
Bent u als secretaris anders over oecumene gaan denken?
‘Oecumene is breder en ruimer dan ik voorheen dacht. Vaak denken wij smal over oecumene, als het samen optrekken van de westerse variant van de Rooms-Katholieke en de Protestantse Kerk. Wie weet er iets van de Nieuw-Apostolische Kerk, de Zevende-dags Adventisten, de Kopten, de Syrisch-Orthodoxe Kerk, de Quakers? Allemaal lid van de Raad! Daarom startte ik kort na mijn aantreden een pelgrimage langs alle lidkerken. Journalist Teun-Jan Tabak doet daar verslag van op de website van de Raad. Helaas vertraagde corona het tempo van de pelgrimage, we bezochten tot nu toe elf lidkerken. Op mijn vraag om me te laten ervaren waar de schat van ieders traditie ligt maakte ik bij de ene kerk een viering mee, bij de andere een lezing. In de Protestantse Kerk, mijn thuiskerk, koos ik voor een pioniersplek, ‘Buren in de Betuwe’. Bij een korenfestival van de Syrisch-Orthodoxe Kerk stonden acht jongerenkoren op het podium. Waar kom je dat nog tegen? Bij het Leger des Heils vond ik, ook in hun diensten, een doorleefde hands-on bewogenheid met de verschoppelingen van de aarde die je in geen enkele andere kerk vindt. Ik zag de hardcore vredeskerken, zoals die van de Quakers en de doopsgezinden, die trouw blijven aan geweldloosheid. Bij de Quakers, in Nederland nog circa zestig mensen, maakte ik een dienst mee. We zaten in een kring en waren stil, in het midden een brandende kaars en een bijbel. Als er iets in je opkomt, vraag je je eerst af of je niet anders kunt dan op dat moment spreken. Soms spreken er maar één of twee mensen in een uur.’
In uw vergaderingen zitten kerkelijke bobo’s om de tafel.
‘Echt niet. Kerken zijn vrij om te sturen wie zij willen. Dat zijn lang niet altijd hooggeplaatste voorzitters. Rond de tafel zitten mensen met veel en mensen met minder invloed of, zo je wilt, macht. Dat heeft als nadeel dat het gesprek in de Raad soms onevenwichtig wordt. De Koptische Kerk stuurt een diaken, niet hun bisschop Arseny. De Rooms-Katholieke Kerk daarentegen is vertegenwoordigd door bisschop Van den Hende. Hij is de voorzitter van de bisschoppenconferentie. Voor de Protestantse Kerk is scriba René de Reuver de afgevaardigde, met als secundus synodevoorzitter Marco Batenburg. De Protestantse Kerk is een trouw lid, altijd aanwezig, een stabiele factor. Eerlijk gezegd: dat is de kerk ook aan haar stand verplicht. Ze is naast de Rooms-Katholieke Kerk veruit het grootste kerkgenootschap in de Raad. Over sommige onderwerpen heerst overeenstemming: duurzaamheid, armoede, vluchtelingen. Anders ligt dat bij thema’s als homoseksualiteit, Israël, vrouwen in het ambt. Dan is het al winst dat we in gesprek blijven.’
Wat gebeurt er intussen op het grondvlak van de kerk?
‘Er is een groot verschil tussen de institutionele oecumene en de oecumene aan de basis. Op het grondvlak kan en gebeurt er veel, vooral in de grote steden. Laatst kwamen de raden van kerken uit de vier grote steden in een afzonderlijk beraad samen. Zij zijn, wat betreft het aantal deelnemende kerken, groter dan de landelijke Raad. Fantastisch werk, kijk maar op hun sites. Dat is deels te danken aan sterke kartrekkers die anderen enthousiasmeren. Wat ook helpt is dat zij, naast het onderlinge gesprek, concrete acties ondernemen. Vieringen, kerkenpaden, sociaal-maatschappelijke initiatieven. Zo’n organisch bezield verband ontbreekt op landelijk niveau. Wij vergaderen en overleggen vooral. Deze zomer hielden wij tussen de twee lockdowns in een bezinningsconferentie. Aan het einde hielden wij, in de buitenlucht, een afsluitende viering. Dat bracht ons dichter bij elkaar.’
Hoeveel raden van kerken zijn er?
‘Rond de 250 lokale en regionale raden van kerken, variërend van groot en actief tot bijna opgeheven. Zij zijn gebaat bij goed materiaal om het oecumenisch gesprek aan te zwengelen en van inhoud te voorzien. Onze werkgroep Vluchtelingen schreef een goede brochure voor lokale kerken die bezig zijn met vluchtelingenwerk, als een soort bijbels-theologisch fundament. Daarnaast organiseren wij onze drie campagnes: de Week van gebed, Kerkproeverij en de Walk of Peace in de Vredesweek. Die staan voor samen bidden en vieren, de deuren van de kerk openzetten en sociaal-maatschappelijke betrokkenheid. De oecumene krijgt lokaal handen en voeten. Daarnaast blijft het belangrijk om elkaar te zoeken en te vinden op institutioneel, kerkbestuurlijk niveau.’
Overgenomen uit Woord&Weg, maart 2021