In de vakantie of tijdens een dagje uit neem ik graag een kijkje in de kerken die ik tegenkom. In het buitenland staan de meeste kerkdeuren open en kan je de glas-in-lood ramen, de prachtige beelden en grote orgels bewonderen. Het summum is als zo’n orgel tijdens jouw bezoek wordt bespeeld. Veel kerken, vooral de rooms-katholieke, zijn magnifiek en groots en maken je klein. Je vraagt je af hoe dit vroeger met beperkte middelen gebouwd kon worden. Protestantse kerken zijn vaak soberder en kleiner, maar zeker ook een bezoek waardig.
Onlangs kreeg ik een rondleiding in onze Dorpskerk in Capelle (Capelle dankt haar naam aan een ‘Capell’ die op de plaats van of naast de huidige Dorpskerk aan de Kerklaan stond) en mocht ik de toren beklimmen, vanwaar ik, staande op de torentrans, neerkeek op een mooi stukje oud Capelle, gelegen aan den IJssel. Hulpkoster Laurens ’t Hart vertelde tijdens de rondgang boeiende wetenswaardigheden over deze kleine en oude kerk.
De Hervormde Dorpskerk is gebouwd in de zestiende eeuw en ligt in de oude kern van Capelle, aan de noordzijde van de IJssel. Zij bestaat uit een eenbeukig schip en een smaller, vijfzijdig gesloten koor, beide overdekt met tongewelven en trekbalken. De stichtingssteen boven de westelijke ingang dateert uit 1805. De oorspronkelijke kerk dateert uit het begin van de zestiende eeuw, om precies te zijn van 1532, maar werd in 1574 verwoest door brand (waarschijnlijk door de Spanjaarden, die de IJsseldijk in bezit wilden krijgen) en vervolgens hersteld in 1593 en 1664-65, uit welk jaar ook het koor dateert. De kerk is nu een rijksmonument.
In de eerste christelijke kerken gebruikten de priesters geroep, gekletter en trompetten om gelovigen naar de kerk te krijgen, maar 1600 jaar geleden kreeg een priester een idee. Hij liet een klok monteren op een kerk, geïnspireerd door de kleine klokjes die lokale priesters luidden om mensen naar de kerk te roepen. De grote klokken werden al snel populair en in het algemeen werden ze geluid voor de kerkdienst met als doel het oproepen tot de gang naar de kerk. Maar allengs werden ze ook geluid in geval van nood, zoals bij brand, oorlog, watersnood en als er iemand overleden was. Nu slaat de grote klok elk half uur een keer en elk heel uur de echte tijd door middel van een elektronisch gestuurde hamer, en beiert voorafgaand aan de kerkdiensten via een electronische installatie. De originele klok stamt uit 1607, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog is de klok door de Duitsers uit de toren gehaald om er munitie van te maken. Uit veel kerken zijn toen de klokken geroofd of zoals werd gezegd ‘gevorderd’.
Deze werden verzameld en op schepen vervoerd over het IJsselmeer. Een van de schepen, de ‘Op Hoop Van Zegen’ liep vast op een zandbank en door sabotage zijn de klokken uit het ruim in het meer terechtgekomen. In 1946 zijn de klokken uit het water gehaald en teruggeplaatst.
In de Dorpskerk hangt sinds 1656 een tien-geboden-bord, geschonken door jonkvrouw van Cappelle. De heer Van Nijendaal uit Wijk bij Duurstede heeft vanaf 1960 drie jaar aan de restauratie gewerkt, maar hoefde niet betaald te worden als zijn naam op het bord kwam te staan.
De kerk heeft twee kansels, een lage en een hoge tegen het koorhek. De hoge is ongeveer 350 jaar oud en komt uit een kerk in Sirjansland, die na de watersnoodramp van 1953 afgebroken moest worden. Op de kansel staat een zandloper, die men vroeger gebruikte om de lengte van de preek te bepalen. De lage kansel komt uit een rooms-katholieke kerk in Frankrijk en is zo’n 125 jaar oud. Deze heeft een sierband met het Franse opschrift: Consolatrice des Affliges: Troosteres der bedroefden: Maria, PPN, Priez Pour Nous: Bid voor ons. Verder zien we de koperen kroonluchters, die elk jaar met Kerst branden, het glas-in-lood-raam, geschonken door de familie De Wit in 1992, de organistengalerij, het predikantenbord, het schilderij van Simson en de maquette, die de moeite van het bezichtigen waard zijn. In het vorige KerkNieuws stond dat de gedetailleerde maquette gemaakt is door ene Tobias Bakker.
Na het beklimmen van vijf best wel steile, lange houten trappen – omhoog is gemakkelijker dan omlaag bleek later – sta je op de smalle torentrans en kan je een blik op oud-Capelle werpen. Weer beneden mochten we bij organist Remke van der Heide, die ook altijd aanwezig is bij de rondleidingen, op de galerij plaatsnemen en liet hij horen hoe mooi het orgel klinkt. Het monumentale orgel is gebouwd door de firma Van Dam in 1904. Een orgel was vroeger veel te duur en pas aan het eind van de negentiende eeuw werd er een klein orgeltje, een pedaalharmonium, geplaatst in de kerk. De kerk heeft het Van Dam-orgel, dat toen 3.700 gulden kostte, van Pieter van Cappellen gekregen.
Het orgel is niet op de vloer gebouwd, maar op een galerij boven de ingang, wat de akoestische kwaliteiten, zoals zuiverheid en nauwkeurigheid goed tot zijn recht laat komen. Het orgel is diverse keren gerestaureerd omdat veel houten onderdelen na jaren gaan kromtrekken en de dispositie, het geheel van registers en de technische details, zo nu en dan bijgesteld moet worden. Zo`n restauratie is een secuur karwei en vereist groot vakmanschap.
De kerk is het grootste en belangrijkste rijksmonument van Capelle. Men kan ‘vriend’ worden van de Dorpskerk; en met de hulp van deze vrienden kan het prachtige gebouw onderhouden worden en kunnen er diensten, huwelijksplechtigheden, concerten, zangavonden en rouwdiensten gehouden worden. Een monument dat zeker de moeite waard is om te koesteren en te behouden. Ik heb genoten van het enthousiasme van hulpkoster en dorpskerkgids Laurens ’t Hart en organist Remke van der Heide tijdens de rondleiding en ben weer een stukje geschiedenis rijker. Vriend worden van de Dorpskerk of een rondleiding aanvragen kan via de website: www.vriendenvandedorpskerkcapelle.nl.
Joukje van der Kaaden